Trong thiền vipassanā, tâm học cách không bám chấp, hoặc phản ứng trước bất cứ đối tượng nào.
Chánh Định khởi đầu với trí tuệ và sau đó nuôi dưỡng trí tuệ phát triển hơn nữa. Bởi vì có chánh kiến, thái độ đúng, chánh tư duy, nên tâm không phản ứng bằng sự ham muốn và khó chịu. Không có một chút hứng thú nào trước đề mục. Tâm ở trong một trạng thái bình yên và ổn định tự nhiên, cảm thấy nhẹ nhàng, tỉnh táo và tươi mới.
Loại samādhi này là một thành phần vốn có của trí tuệ, và tạo cơ hội cho nhiều trí tuệ sanh khởi hơn nữa.
Cốt lõi của vipassanā là không dính mắc, và chánh niệm trên bất kì hoặc tất cả đối tượng sinh khởi, mà không cố ý tạo ra một kết quả hoặc kinh nghiệm cụ thể nào.
Pháp hành này là để hiểu các sự vật hiện tượng theo đúng bản chất vốn có của chúng, kết quả là gặt hái được trí tuệ, không phải vì bạn muốn, mà vì bạn đang thực hành đúng đắn.
Chánh niệm thu thập dữ liệu, và khi thông tin đầy đủ, trí tuệ sẽ phát sinh. Điều này cho phép chúng ta thấy được tiến trình nhân quả, và những con đường khác nhau để trí tuệ khai mở.
Trong vipassanā, thay vì chỉ chú ý đến một đề mục, chúng ta cũng chú ý đến tâm, đặc biệt là tâm quan sát/ tâm thiền. Chúng ta kiểm tra xem tâm có các phản ứng hay phiền não không ? và liệu trí tuệ có hiện diện ở đó hay không?
Do đó, với việc thực hành vipassanā, việc có trí tuệ hiện diện trong tâm thiền, cũng như khả năng nhận ra và sử dụng trí tuệ là rất quan trọng.
Ví dụ, có hai hành giả đang hành thiền. Một người bị quấy nhiễu bởi âm thanh, trong khi người kia chỉ coi âm thanh là một đối tượng quan sát hoặc là một hiện tượng tự nhiên. Vậy hành giả nào sẽ có samādhi?
Hành giả khó chịu với âm thanh sẽ căng thẳng hơn, đồng thời sự ác cảm sẽ tăng lên mỗi khi có âm thanh. Trong khi người còn lại không thích mà cũng không ghét âm thanh sẽ vẫn điềm tĩnh và bình yên. Người này đang thực hành với sự hiện diện của trí tuệ/hiểu biết/chánh kiến/thái độ đúng/chánh tư duy.
Trích trong : Khi chánh niệm trở nên tự nhiên
Ngài Thiền Sư U Tejaniya
Nhóm thiền giữa đời thường-Phật Giáo Nguyên Thuỷ
Namo Tassa Bhagavato Arahato Sammasambuddhassa. Namo Tassa Bhagavato Arahato Sammasambuddhassa. Namo Tassa Bhagavato Arahato Sammasambuddhassa.